जनै पूर्णिमा हिन्दू धर्मावलम्बीहरूको एक महत्वपूर्ण चाड हो, जसलाई साउन शुक्ल पूर्णिमाका दिन मनाइन्छ। यो पर्व नेपाल, भारत लगायतका हिन्दू बहुल समाजमा विशेष श्रद्धा र उत्साहका साथ मनाइन्छ। जनै पूर्णिमा धार्मिक, सामाजिक र सांस्कृतिक दृष्टिले अत्यन्त महत्व राख्दछ। यस पर्वलाई रक्षाबन्धन, श्रावणी पूर्णिमा, स्नान पूर्णिमा आदि नामले पनि चिनिन्छ।

धार्मिक मान्यता

जनै पूर्णिमाका दिन ब्राह्मण, क्षेत्री तथा वैदिक परम्परालाई मान्ने जातिहरूले पुरानो जनै फेरेर नयाँ जनै लगाउने परम्परा छ। जनैलाई संस्कृतमा यज्ञोपवीत भनिन्छ, जुन ज्ञान, संयम र धार्मिक कर्तव्य पालनाको प्रतीक हो। यस दिन ऋषिमुनिहरूको पूजा तथा पवित्र नदी वा जलाशयमा स्नान गरी शरीर र आत्मा शुद्ध पार्ने धार्मिक विश्वास रहिआएको छ।

यस पर्वमा पुरोहितहरूले राखी (रक्षासूत्र) बाँधिदिन्छन् र रक्षा मन्त्र उच्चारण गर्दछन्। यसलाई रक्षाबन्धन भनिन्छ। दाजुबहिनीबीचको प्रेम र स्नेहको प्रतीकस्वरूप बहिनीहरूले दाजुलाई राखी बाँध्ने चलन पनि यसै पर्वमा जोडिएको छ।

जनै फेर्ने र रक्षासूत्र बाँध्ने परम्परा

जनै फेर्ने चलन विशेष गरी उपनयन संस्कार भइसकेका हिन्दू पुरुषहरूमा हुन्छ। पुरानो जनै फेरेर नयाँ जनै लगाउँदा जीवनमा नयाँ ऊर्जा र सदाचरणको आरम्भ हुने विश्वास गरिन्छ। यस दिन पण्डित वा गुरुबाट रक्षासूत्र बाँधेर “रक्षाबन्धनं” मन्त्र उच्चारण गरिन्छ, जसले एक वर्षभरि दोष, आपत्ति र संकटबाट बचाउने विश्वास रहन्छ।

कुश र घिउको महत्व

जनै पूर्णिमामा कुश (एक प्रकारको धार्मिक घाँस) को विशेष महत्व हुन्छ। कुशलाई पवित्र मानिन्छ र यस दिन शुभ साइत हेरी घरघरमा राखिन्छ। घिउ, मास, भकुण्डो, ओखर, भाँगो आदि चढाएर पवित्र जलबाट स्नान गर्ने परम्परा छ। विशेषगरी क्वाँटी (नौ प्रकारको अन्नबाट बनेको झोलयुक्त परिकार) खाएर शरीरलाई बलियो बनाइने चलन छ।

गोसाइँकुण्ड यात्रा

जनै पूर्णिमामा विशेषगरी गोसाइँकुण्ड यात्रा गर्नाले ठूलो पुण्य प्राप्त हुन्छ भन्ने जनविश्वास छ। गोसाइँकुण्डमा भगवान् शंकरले विषपान गरेपछि शरीर शान्त पार्नका लागि त्रिशूलले कुण्ड खनेर जल निकालेको धार्मिक कथा रहिआएको छ। जनै पूर्णिमामा हजारौं भक्तजन गोसाइँकुण्ड पुगेर स्नान गरी शिवको पूजा गर्ने गर्दछन्।

निष्कर्ष

जनै पूर्णिमा केवल धार्मिक चाड मात्र नभई सामाजिक एकता, आत्मशुद्धि, दाजुबहिनीको प्रेम र प्रकृतिप्रतिको आभार प्रकट गर्ने पर्व हो। यसले वैदिक परम्पराको स्मरण गराउँदै सदाचार, संयम र धार्मिक निष्ठा कायम राख्न प्रेरणा दिन्छ। परम्पराको संरक्षण र भविष्य सन्ततिमा यसको महत्व बुझाउँदै निरन्तरता दिने हाम्रो दायित्व हो।

• Kendra News Australia